Polikistik Over Sendromu nedir?
Üreme çağında gördüğümüz kadınlarda en sık rastlanan hormonal bozukluklardan birisidir.
Polikistik over sendromu yumurtalıklarda erkeklik hormonu dediğimiz androjen üretiminin arttığı ve yumurta gelişiminin belli seviyeye kadar gelip durduğu ve buna bağlı yumurtalıklarda çok sayıda kistlerin izlendiği bir hastalıktır. Oluşan hormonal değişimler insülin direnci, kıllanma, adet gecikmesi, akne, özellikle göbek çevresinde olan kilo alımına ve kısırlığa sebep olabilir.
Genetik geçişli olduğu bilinen bu hastalık diyet gibi çevresel etkenlerle değişim gösterir. Yani sağlıksız beslenme alışkanlığı olan, kilo artışı olan kadınlarda hastalık belirtilerinin ortaya çıkması veya şiddetlenmesi görülür.
Tüm kadınların %20 si, doğum kontrol hapı kullananların %15 inde polikistik over sendromu belirtilerinin hiçbiri olmadan ultrasonda polikistik yumurtalıklar görülür. Belirtilerin ortaya çıktığı hastalık üreme çağındaki kadınların %5 inde görülür.
Polikistik over sendromunun sebebi nedir?
Polikistik over sendromunun sebebi kesin bilinmemektedir. Fakat yapılan çalışmalar otozomal dominant geçişli genetik bir hastalık olduğu yönündedir. Hastanın kız kardeşi, annesi gibi yakın akrabalarında görülme sıklığının artması bunu desteklemektedir. Fakat beklenen sıklığın %50 olması gerekirken daha az olması polikistik over hastalığının çıkması için beslenme, kilo alımı gibi çevresel faktörlerin varlığına ihtiyaç vardır.
Polikistik over sendromunun belirtileri nedir?
Polikistik over sendromu her kadında çok farklı belirtiler gösterebilir. Normal adolesanda adet dönemi başlaması ardından adetlerin düzensiz olması, akne, kıllanma, kilo artışının başlaması ile kendini gösterir. Androjen ve östrojen gibi hormon seviyelerindeki dengesizlikler polikistik over sendromu belirtilerinin başlıca nedenidir.
- Adet gecikmesi veya adet olamama hastaların %40 ında görülür. Hastanın en sık doktora başvuru sebebi budur. Nadiren düzensiz aşırı kanamalarda görülebilir.
- Erkek tipi kıllanma (hirşutizm) vardır. Erken yaşta başlayan kıllanmanın %90 sebebi polikistik over hastalığıdır. Sebebi kanda androjen seviyelerinde yükselme veya kıl follikül reseptör duyarlılığının artmasıdır. Hurşitizm değerlendirmesinde vücudun 9 bölgesinin değerlendirildiği Ferriman Gallway skorlaması kullanılır.
- Kilo artışı polikistik over hastalığı olanların %50 sinde görülür. Yağ dağılımı genelde bel bölgesindedir. BMI arttıkça kanda testesteron seviyesi de artar bu da adet gecikmesi, kıllanma ve akne gibi şikayetlerin artmasına neden olur.
- Alopesi erkek tipi saç dökülmesi şiddetli vakalarda görülür.
- Diyabet, hiperinsülinemi, insülin direncine bağlı boyun, göğüs ve koltuk altında kahverengi lekeler.
- Endometrial kanser riski 3 kat artar.
- Kesin olmamakla birlikte meme kanser risk artışı.
- Kardiyovasküler hastalıklar.
- Gebeliklerde düşük riski artar.
- Kısırlık.
- Lipid profilinde bozulma.
- Duygusal durumda değişimler, depresyona eğilim, kaygı bozuklukları.
- Uyku apnesi.
Polikistik over sendromu tanısı nasıl konulur?
Polikistik over sendromundan şüphelenilen hastalarda 3 kriterden 2 sinin olması tanı koydurucudur.
- Adet olmama veya adet gecikmesi.
- Biyokimyasal veya klinik olarak androjen hormon yüksekliğinin tespiti; bunlar kan da serbest testesteron, androstendion, DHEA-S gibi hormonların yüksek olması veya kıllanma, akne gibi şikayetlerin olması.
- Ultrasonda polikistik over görüntüsünün olması; yumurtalıklarda 2-9 mm çapında 12’den fazla follikül izlenmesidir.
Polikistik over sendromu ve insülin direnci
Polikistik over sendromu olan hastaların %50 sinde insülin direnci ve insülin seviyelerinde artış vardır. İnsülin artışı IGF-1 seviyesini artırarak rahim kanseri riskini, lipitleri artırarak kardiyovasküler hastalık riskini artırır.
Hiper insülinemi varlığı ailede şeker hastalığı olan, obezitesi olan, testesteron seviyesi yüksek olan, 13-19 yaş arası uzun adet gecikmesi olan, adolesanda kıllanma şikâyeti olanlarda araştırılmalıdır.
Obezitesi olan polikistik over sendromlu hastalarda insülin ve androjen artışı izlenir. Genelde LH normaldir. Obezite yoksa LH yüksek fakat insülin seviyesi normaldir.
Polikistik over sendromu nasıl kısırlık nedenidir?
Kısırlık şikâyeti ile kliniğe başvuran hastalarda adet gecikmesi problemi varsa sebep %75 polikistik over sendromudur. Polikistik over hastalığı olan hastalarda %45 primer infertilite %25 sekonder infertilite görülür.
Polikistik over sendromu yumurtlamada gecikmeye ve kalitesiz yumurta oluşumuna neden olarak kısırlık yapar. Yumurta kalitesini düşüren en önemli neden yüksek LH seviyeleri ve obezitedir.
Polikistik over sendromunda yumurtalıklarda normal adet döngüsünde oluşan yumurtlama süreci bozulmuştur. Yumurta yeterince büyüyüp olgunlaşamadan daha küçükken gelişimi durur. Bunu tetikleyen süreç yumurtalıklarda aşırı üretilen androjen dediğimiz erkeklik hormonudur. Yumurtlama olmaması adet döngüsünü bozduğu gibi gebe kalmayı da engeller.
Polikistik over sendromu tedavisi nasıldır?
polikistik over sendromu tedavisi aynen şeker hastalığı gibi kesin tedavisi yoktur. Tedavi hastada sebep olduğu şikayetlere yöneliktir. Çocuk isteği yoksa adetleri düzenlemek, kilo kontrolü, akne ve kıllanma tedavisi yapılır. Evli ve çocuk planlayan hastalarda ise yumurtlamayı düzenleyecek ilaçlar verilir. Bunun dışında polikistik over sendromunun uzun dönem riskleri olan şeker hastalığı, kalp hastalığı, rahim kanseri gibi hastalıklara karşı önlem almak gerekir.
- Diyet; polikistik over sendromunda varsa hastanın fazla kilolarından kurtulması gerekir. Kilo vermek hormon seviyelerini düşürerek kıllanma, sivilce gibi şikayetleri azalttığı gibi, yumurtlamanın başlaması ile adetlerin düzene girmesini sağlar. Beslenme nasıl olmalı? Şeker hastaları gibi az az sık beslenmek, abur cuburda kaçınmak, şeker tüketimini azaltmak gerekir.
- Doğum kontrol hapları; gebelik isteği olmayan adet düzensizliği ve androjen yüksekliği belirtileri olan hastalarda kullanılır. Bu ilaçlarla kıllanma, akne şikâyeti düzelir. Düzenli adet görme ile rahim duvarı dökülerek uzun dönem rahim kanserine karşı da korunulmuş olur.
- Şeker hastalığında kullanılan ilaçlar insülin direnci olan hastalarda yarar sağlar. Bu ilaçlar hedef dokularda insülin duyarlılığını artırarak glikoz üretimini azaltır. Böylece polikistik overli hastalarda insülin, LH, androjen seviyelerini azaltır. Bel –kalça oranın azaltarak kilo vermeyi kolaylaştırır. Diyabet ve kalp hastalığı riskini azaltır. %40 hastada sadece bu ilaç kullanımı yumurtlamayı başlatabilir. Bu ilaç kullanımı ile birlikte oluşan gebeliklerde düşük riskide azalmıştır. Yumurtlama tedavisi ile birlikte uygulanması hipersitümülasyon riskinide düşürür.
- Yumurtalıkları uyarma tedavisi çocuk isteği olan hastalarda uygulanan tedavidir. Çeşitli ilaçlarla yumurtalıklar uyarılarak gebelik olasılığı artırılmış ve düzenli adet sağlanmış oluyor. İlk uygulanan ilaç klomifen sitrattır. Bu ilaçla ilk üç ayda gebelik şansı yüksektir. Gebelik elde edilmezse sonraki süreçte enjektabıl ilaçlara geçilir. Başarısız olunursa 2-3 aşılama sonrası tüp bebeğe geçilebilir.
- Cerrahi tedavi laparaskopik yumurtalıkların yüzeyine koter yardımıyla çok sayıda delik açılır. Bu hastalarda %75 yumurtlama görülür. LH ve androjenleri azaltır. Fakat en büyük yan etkisi tüp ve yumurtalıklarda yapışıklık yapmasıdır. Artık günümüzde kullanılmamaktadır.
